De leerlingen van CBS De Parel hebben met het idee ‘Terug in de tijd’ de Kindergemeenteraad 2020 gewonnen. ‘Terug in de tijd’ is een Bevrijdingsroute en neemt u mee naar bijzondere locaties in Albrandswaard die tijdens de bezetting in de Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol hebben gespeeld.
Op elke locatie vindt u een QR-code. Als u deze code scant krijgt u de informatie over deze plek door middel van een foto, tekst of video. De route heeft een bepaalde symbolische waarde, namelijk dat u met het bezoeken van de locaties Albrandswaard een stukje bevrijdt.
De route is tot stand gekomen dankzij de medewerking van leerlingen en leerkracht van groep 8 van CBS De Parel, de heer Dubel van de Oudheidkamer Rhoon Poortugaal, de heer Van Opstal van het Museum Deltaziekenhuis, de heer Van Vliet van de gemeente en Video productie Roelse Media Albrandswaard.
Video: Bevrijdingsroute, locatie 1 Oude Raadhuis
In de video ziet u het ‘Oude Raadhuis’. Dit is het oude gemeentehuis van Poortugaal. Hier werd het Bevrijdingsfeest groot gevierd.
Video: Bevrijdingsroute, locatie 2 Huis van Walgaard
Huis van Walgaard aan de Dorpsstraat 46 in Poortugaal is momenteel de verfwinkel van de familie Walgaard. Vroeger was dit openbare school van Poortugaal, beter bekend als de ‘Oude School’. Hier werden regelmatig onderduikers naar toe gebracht. Er waren in Poortugaal en ook in Rhoon vele onderduikadressen. Later werd een klein stukje verderop in de F. van der Poest Clementlaan een nieuwe, grotere basisschool gebouwd. De ‘Oude School’ werd toen gebruikt als Cultureel Centrum.
Video: Bevrijdingsroute, locatie 3 Oude School
Op deze locatie stond het nieuwe schoolgebouw. De Duitsers namen na een paar dagen de openbare school in beslag om er soldaten in onder te brengen. Aan het eind van de oorlog werd het in gebruik genomen door de Binnenlandse Strijdkrachten van Poortugaal West-IJsselmonde. Aan het eind van deze straat claimde de Ortskommandant een huis om er zijn post van te maken.
Ook in 10 februari 1941 vielen in het centrum van Poortugaal enige verdwaalde vliegtuigbommen. Naast de openbare lagere school. Het gebeurde ’s avonds, de school was leeg. Toch waren er twee dodelijke slachtoffers en twee zwaar gewonden. Daar stond ook het woonhuis van notaris Bennink, die door het vallen van de bom een been verloor.
In een huis aan de overkant viel een bom door het dak, door alle tussenvloeren tot in de kelder, maar ontplofte niet. Het was een zogeheten blindganger.
Video: Bevrijdingsroute, locatie 4 Maasoord
Maasoord is in de oorlog niet ontruimd. Onder het personeel van de inrichting waren veel NSB’ers werkzaam. In het haventje werd zelfs een wachtpost ingericht. Steeds weer maakten de bezetters aanstalten om de inrichting te vorderen, maar geneesheer-directeur Johannes v.d. Spek wist dit door zijn overredingskracht steeds weer tegen te houden.
De kelderruimtes onder het zusterhuis, keuken en administratie gebouw werden ingericht als schuilkelders.
De Duitsers die hier kwamen voor inbeslagname van paviljoens werden met bordjes met opschrift ‘besmettelijke ziekten’ (er waren toen gevallen van difterie en roodvonk) afgeschrikt.
Binnen de inrichting waren felle politieke discussies tussen de werknemers die de NSB aanhingen en andere medewerkers. Wat er toe leidde dat de Sicherheitspolizei in november 1940 een bezoek bracht aan dr. J. v.d. Spek. Maar ook dit wist hij weer in goede banen te leiden.
Gedurende 1942 werd de deportatie van de Rotterdamse Joden geïntensiveerd, maar de ziekenhuizen en inrichtingen werden met rust gelaten. Hier kwam op 31 december 1942 een einde aan. Er werden razzia’s gehouden in Loosduinen, oud-Rosenburg: daar werden 100 Joodse patiënten afgevoerd. En in januari 1943 werd Het Apeldoorns Bosch, het Joods weeshuis, Joods bejaardentehuis en Joods ziekenhuis ontruimd.
Op Maasoord dacht men dat het voor de Joodse patiënten in de inrichting met zo veel NSB’ers gevaarlijk zou worden. Maar tegen alle verwachtingen in werden in het voorjaar van 1943 geen Joodse patiënten uit Maasoord weggevoerd. Dit ook weer door overredingskracht van dr. J. v.d. Spek.
Bij de grote razzia op 30 maart 1944 werd met een achttal overvalwagens, 30 rechercheurs en 70 soldaten gezocht naar Joden en onderduikers. Het bleek dat er verraad was gepleegd en dat er in de bakkerij een Jood bevond. Alles is goed afgelopen. Hoewel de Joodse patiënten voor een gedeelte reeds in de hal, nabij de uitgang, verzameld waren, mochten ze toch weer terugkeren naar hun paviljoens. Er werd ook geen enkele onderduiker aangetroffen, zodat iedereen hier kon blijven.
Video: Bevrijdingsroute, locatie 5 De Grienden
Dit zijn De Grienden, het is getijdenrecreatiegebied (eb en vloed) aan de oever van de Oude Maas. Twee keer per etmaal staan grote delen van het gebied onder water. Het is begroeid met knotwilgen, mossen, planten en paddenstoelen.
Elke 3 jaar worden de wilgen geknot. Het wilgenhout wordt onder andere gebruikt voor het maken van geluidschermen en als voedsel- en speelmateriaal voor dieren in de Rotterdamse Diergaarde Blijdorp.
Doordat het direct aan de Oude Maas ligt en dichtbegroeid is, was het de perfecte plek voor onderduikers. Er werden regelmatig mensen over het water vervoerd naar de overkant. Ook lagen er diverse arken langs de Maas, waaronder de Ark in het Scharengat, tussen de Bereneilanden en Berenplaat in. En er werd voedsel opgeslagen op de Berenplaat.
In de oorlog was er veel armoede. Ook waren veel mensen lid van de NSB. Daar kwamen ook mensen tegen in verzet. In Rhoon werd een afdeling van de L.O. opgericht. De L.O. ( Landelijke Organisatie voor hulp aan de Onderduikers) zorgde voor onderduikadressen, bonkaarten en geld om de onderduikers eten te geven.
De familie Lodder had twee vrachtschepen met een ligplaats in de Rhoonse haven. Tijdens de oorlog zijn ze, bij hoog water, de Grienden ingevaren. De schepen hebben ze met hout uit de Grienden bedekt. Volgens mevrouw Blok-Lodder, een dochter van de scheepseigenaar, vonden op die schepen ook onderduikers een onderkomen.
Video: Bevrijdingsroute, locatie 6 Hoek Rijsdijk – Dorpsdijk
Op de hoek Dorpsdijk – Rijsdijk in Rhoon werd de bevrijding gevierd. Ook werden hier de zogenoemde ‘moffenmeiden’ kaalgeknipt.
De leerling kapper die het knippen uitvoerde, had daar op zijn sterfbed nog wroeging over.
De toenmalige dorpsarts, dokter Fonteijn, heeft direct na de oorlog een einde aan zijn leven gemaakt.
Ook ongeveer op deze plaats viel een vliegtuigbom bij het huis van fietsenmaker Struijk. Op die plek is nu garagebedrijf Palsgraaf gevestigd. Het huis lag geheel plat. Er waren geen gewonden of doden. Wel was mevrouw Struijk door de enorme klap in een boom terecht gekomen.
Een klein stukje verder op de hoek Dorpsdijk – Rijsdijk stond de openbare lagere school. Daarin kregen de kinderen halve dagen les, omdat de Duitsers in mei 1940 de school (Christelijke school aan de Rijsdijk) gevorderd hadden.
Kort voordat de oorlog begon had het Nederlandse leger in een weiland tegenover de school een opstelling van zoeklichten. In september 1944 werden weer de scholen, nu allemaal, gevorderd door het Duitse leger
Een Duitse soldaat vindt in 1944 de dood door een kabel op de weg. Was de kabel losgeraakt door de wind of was er sprake van sabotage? De vergelding van de bezetter is verschrikkelijk: zeven mannen uit Rhoon worden geëxecuteerd, hun vrouwen en kinderen uit hun huis verdreven, have en goed in brand gestoken. Was het aan aanslag? En wie pleegde de aanslag dan op de Duitse soldaat? Waarom? Of was het toch een dom ongeluk met fatale gevolgen?
Bekijk de video over deze vergelding.
Video: Bevrijdingsroute, locatie 8 vliegveld Waalhaven
Het vliegveld ‘Waalhaven’ lag ten zuiden van de Natte Waalhaven. Nu ligt daar het goederendistributiecentrum ‘Bedrijventerrein Waalhaven Zuid’ en een rangeerterrein van de NS. Het vliegveld Waalhaven werd in de vroege ochtend van 10 mei 1940 volledig plat gebombardeerd, inclusief de vliegtuigfabriek van Frits Koolhoven en alle op het vliegveld aanwezig burger- en militair vliegtuigen van de Nederlandse Luchtmacht.
Aan de Molendijk in Rhoon stond het woonhuis van Frits Koolhoven, ten noorden van de Groene Kruisweg. Tegelijk met het bombardement werd dit huis gebombardeerd met een aantal vliegtuigbommen. Gelukkig mistten zij allen hun doel. Er was één blindganger. Deze lag langs de Groene Kruisweg.
Video: Bevrijdingsroute locatie 9 Kasteel van Rhoon
In het kasteel waren voor 10 mei 1940 Nederlandse militairen gelegerd. Dit waren er tussen de 10 of 100. Op de eerste oorlogsdag, 10 mei, kwamen enige Duitsers met een waarschijnlijk van Nederlanders gestolen auto het Kerklaantje inrijden. Bij het bruggetje reden ze zich vast. De brug was te smal voor een auto. Eén van de Nederlandse militairen uit het kasteel, men zegt een sergeant, zeker een scherpschutter, schoot één of twee Duitsers dood. Een derde nam te voet de vlucht, nam gijzelnemers mee en ging daarmee in een weiland liggen. Tussen hen was een Nederlandse militair. Waarschijnlijk dezelfde scherpschutter schoot de Duitser er tussenuit. Hij werd zwaargewond naar Maasoord gebracht en overleed daar.
Wat later vestigden de Duitsers zich in of bij het kasteel. Aanvankelijk werden de Duitse bezetters ondergebracht in de Christelijke school aan de Rijsdijk, maar zij gingen in het bos voor het kasteel een barakkenkamp bouwen. Toen dat gereed was, trokken ze daarin en kwam de school weer beschikbaar voor onderwijs. De bezetters hebben in het kamp gebivakkeerd tot juni 1944 toen de invasie in Frankrijk begon en alle militairen daarheen moesten om tegen de geallieerden te vechten.
Video: Bevrijdingsroute locatie 10 Villa Johanna
Villa ‘Johanna’ aan de Dorpsdijk 55, op ongeveer 100 meter van het kasteel, werd direct al door de Duitsers gevorderd en in gebruik genomen als ‘Ortscommandantur’ (commandopost). De bewoners van dat huis, de heer T. den Hollander en zijn echtgenote, waren op dat moment niet thuis. Dat verhinderde de Duitsers niet er in te trekken. Toen de familie Den Hollander later thuiskwam, mochten ze niet eens in hun huis om er enige persoonlijke spullen uit mee te nemen.
Video: Bevrijdingsroute locatie 11 Neergestort vliegtuig
Na een gevecht met een uit Duitsland terugkerend geallieerd bombardementstoestel stortte op 2 augustus 1942 een Duits gevechtsvliegtuig met drie bemanningsleden neer op de Slotvalckesteinsedijk in Poortugaal. Nu staat op die plek aan de Hofhoek, nabij het metrostation, het kantoorgebouw van de Koninklijke Burgergroep. Er viel brandende kerosine op een naastgelegen boerderij die zo goed als geheel afbrandde.
Woensdagmiddag 12 februari 1945 stortte in de polder Zwaardijk (Poortugaal) een geallieerd jachtvliegtuig neer. Hij was op het Shell terrein Pernis de daar opgestelde V9 lanceerinstallatie gaan beschieten. Hij werd geraakt door Duits afweergeschut. De piloot wist zich met zijn parachute te redden.
Op 19 maart 1941 viel een serie bommen bij het kruispunt Groene Kruisweg – Schroeder van der Koklaan – Kruisdijk – Werkersdijk. Er was veel schade, maar slechts één lichtgewonde. Onder andere het zogeheten elektriciteitshuisje aan de Schroeder van der Kolklaan lag plat. De hele omgeving Rhoon – Poortugaal zat zonder elektriciteit. En in de Werkersdijk was de waterleiding geraakt.